Każde państwo ma prawo wyznaczyć czterech arbitrów. W sporze strony formują z tych arbitrów komplety sądzące. Stały Trybunał Rozjemczy w ciągu wielu lat swego istnienia rozstrzygnął zaledwie kilka sporów i obecnie instytucja ta nie ma większego znaczenia dla praktyki. Bardziej doniosłą rolę spełniał Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej z siedzibą w Hadze, utworzony w 1922 r. przez państwa będące członkami Ligi Narodów. W ciągu swej działalności (do 1940 r.) Trybunał ten rozpatrzył ponad sześćdziesiąt spraw, wydając wyroki (w sprawach przekazanych mu przez państwa) bądź też opinie doradcze (w sprawach, w których organa Ligi Narodów zwróciły się o takiie opinie). Zasady organizacyjne, na jakich oparta była struktura i działalność Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w okresie międzywojennym, zostały przyjęte za podstawę przy tworzeniu istniejącego obecnie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości — organu ONZ.
Category: Bezpieczeństwo międzynarodowe
MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości różni się w niewielu tylko szczegółach od statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości składa się z piętnastu sędziów wybranych bezwzględną większością głosów przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Statut Trybunału stanowi załącznik do Karty Narodów Zjednoczonych. Trybunał orzeka w komplecie sędziowskim, który powinien składać się co najmniej z jedenastu sędziów. Jeśli uczestniczące w sporze państwo nie posiada przedstawiciela wśród sędziów Trybunału, może delegować swego przedstawiciela do kompletu sędziowskiego orzekającego w tej sprawie (tzw. sędzia narodowy). Trybunał rostrzyga spory między państwami. Instytucje, nie będąc państwami, nie mogą być stronami w sprawach przed Trybunałem. Z tych przyczyn w 1952 r. Trybunał uznał się niekompetentnym do rozpatrywania sporu pomiędzy państwem irańskim a angielską spółką naftową o nacjonalizację przemysłu naftowego w Iranie
NA ŻĄDANIE
Trybunał — na żądanie Zgromadzenia Ogólnego lub Rady Bezpieczeństwa oraz innych organów ONZ upoważnionych do tego przez Zgromadzenie Ogólne — może wydawać opinie doradcze. Prcy wydawaniu opinii Trybunał stosuje taką samą procedurę jak przy rozstrzyganiu sporów, pozwalając zainteresowanym państwom na wypowiadanie się w danej sprawie.Trybunał orzeka na podstawie obowiązującego prawa międzynarodowego. Sformułowanie podstaw prawnych orzekania w artykule 38 statutu Trybunału nie jest zbyt fortunne. Stwierdzono w tym artykule, że Trybunał stosuje:konwencje międzynarodowe;zwyczaj międzynarodowy jako dowód ogólnej praktyki przyjętej za prawo;zasady prawa uznane przez narody cywilizowane; orzeczenia sądowe i poglądy pisarzy posiadających najwyższe kwalifikacje w zakresie prawa międzynarodowego jako pomocniczy środek ustalenia przepisów prawnych.
PRZEDMIOT SPORÓW I KRYTYKI
Przedmiotem sporów i krytyki, zarówno z punktu widzenia prawnego, jak i politycznego, jest punkt c. Punkt ten, zawierający sformułowania: „narody cywilizowane” i „ogólne zasady prawa”, nie precyzuje, które narody we współczesnym świecie są cywilizowane, ani nie wyjaśnia, co to są ogólne zasady prawa, które nie byłyby ani prawem umownym, ani zwyczajowym. W końcowym postanowieniu artykuł ten stwierdza, że za zgodą stron Trybunał może orzekać według zasad słuszności (ex aeąuo et bono), a zatem może odstąpić od stosowania przepisów prawa międzynarodowego. W praktyce nie zdarzyło się dotąd, by strony zgodziły się na stosowanie przez Trybunał zasad słuszności, gdyż te w dużej mierze mają charakter subiektywny.
DLA ZAINTERESOWANYCH PAŃSTW
Karta Narodów Zjednoczonych pozostawia zainteresowanym państwom swobodę w wyborze środków prowadzących do pokojowego załatwienia sporu. Niemniej Rada Bezpieczeństwa, zarówno z własnej inicjatywy, jak i na skutek zwrócenia jej uwagi przez którekolwiek z państw członkowskich lub przez Zgromadzenie Ogólne, ma prawo zbadać każdy spór lub sytuację zagrażające międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu i może w każdej fazie sporu zalecić odpowiednią procedurę lub stosowne środki. W przypadku ingerencji Rady Bezpieczeństwa swoboda stron w zakresie wyboru środków załatwienia sporu zostaje w sposób istotny ograniczona. Każdy członek ONZ winien zastosować się do decyzji Rady Bezpieczeństwa. Dla zapewnienia wykonania swych decyzji Rada Bezpieczeństwa ma prawo stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych, które polegają na zerwaniu lub ograniczeniu stosunków gospodarczych, komunikacyjnych oraz na zerwaniu stosunków dyplomatycznych z danym państwem (art. 41 Karty), bądź też sankcje zbrojne (art. 42 Karty).
POTWIERDZONE PRAWO
Zaznaczyć jednak należy, że Karta w art. 51 potwierdza prawo każdego członka ONZ, przeciwko któremu dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej i zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje odpowiednie środki. Frzepis ten jest prawnym uzasadnieniem traktatów przymierza obejmujących współpracę wojskową, zawieranych przez członków ONZ. Już w dobie wielkich konferencji haskich podjęto próby zmierzające do ograniczenia prawa państw w zakresie posługiwania się środkami wojennymi i rozważano możliwości obligatoryjnego (obowiązkowego) orzecznictwa sądów międzynarodowych w sporach mających charakter prawny. U podstaw akcji na rzecz obligatoryjnego orzecznictwa sądów międzynarodowych znajdowało się przekonanie, że w ten sposób można będzie uniknąć wojen. Przekonanie to znalazło wyraz w haśle: „pokój przez prawo”.
ZMIERZAJĄCE WYSIŁKI
Wysiłki — zmierzające do skłonienia państw, by zgodziły się na obligatoryjne orzecznictwo sądów międzynarodowych w odniesieniu do pewnych kategorii sporów — podjęto po I wojnie światowej w okresie tworzenia Ligi Narodów. W Pakcie Ligi Narodów (art. 13) znajdujemy określenie sporów nadających się do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sądowego. Do tej kategorii sporów zaliczono zatargi dotyczące:Interpretacji umowy międzynarodowej.Jakiegokolwiek zagadnienia prawa międzynarodowego.Istnienia faktu, który — w razie stwierdzenia — stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego.Rodzaju lub rozmiarów odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego. Przy tworzeniu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej państwa nie zgodziły się na zasadę obligatoryjnego orzecznictwa Trybunału w odniesieniu do sporów prawnych. Kompetencja tego Trybunału oparta została na zasadzie jurysdykcji fakultatywnej (dobrowolnej), co oznacza, że Trybunał może rozpoznawać sprawy tylko wówczas, gdy obie strony wyrażą na to zgodę.
W PRAKTYCE
W praktyce zgoda ta wyrażana jest w umowie (nazywanej zapisem na sąd albo kompromisem) lub w zamieszczonej w umowie międzynarodowej klauzuli sądowej, która stwierdza, że strony zgadzają się, by spory, jakie w przyszłości między nimi powstaną na tle umowy, przekazane zostały na wniosek jednej z nich do sądu międzynarodowego.Czyniąc ustępstwo na rzecz zwolenników zasady obligatoryjnego orzecznictwa Trybunału, twórcy statutu w art. 36 § 2 zamieścili klauzulę, według której państwa mogą oświadczyć, że jurysdykcję Trybunału — w odniesieniu do wszystkich czy też niektórych sporów o charakterze prawnym — uznają za obowiązującą z samego prawa i bez umowy specjalnej v/ stosunku do każdego państwa przyjmującego podobne zobowiązanie. Oświadczenie to może być złożone bez zastrzeżeń bądź też pod warunkiem wzajemności lub na określony czas. Jest to tzw. klauzula fakultatywna z art. 36 § 2 statutu, dotycząca obowiązkowej jurysdykcji Trybunału.
PEWNA LICZBA PAŃSTW
Jest ona fakultatywna w tym znaczeniu, że państwa mogą, ale nie mają obowiązku złożyć takiego oświadczenia w sprawie wyrażenia zgody na jurysdykcję Trybunału. Klauzula powyższa zawarta była w okresie międzywojennym w statucie STSM, a obecnie zawarta jest w statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, gdyż statut ten różni się od poprzedniego tylko w postanowieniach o drugorzędnym znaczeniu.W praktyce okresu międzywojennego pewna liczba państw złożyła oświadczenie z art. 36 § 2 statutu: niewielka jednak liczba sporów międzynarodowych przekazana została na podstawie tego rodzaju zobowiązania na forum Trybunału. Po II wojnie światowej znaczenie klauzuli z art. 36 § 2 statutu nie zwiększyło się.