Rozwój tzw. prawa antywojennego nie doprowadził — jak dotychczas — do całkowitego wyrzeczenia się przez państwa użycia siły zbrojnej. Ten stan prawny, a także fakt, iż w dobie współczesnej wiele państw wszczyna wojny wbrew zaciągniętym zobowiązaniom traktatowym — powodują, że wojna ciągle jeszcze jest elementem współczesnej rzeczywistości międzynarodowej.Obok wojny — rozstrzygającej spory systemem brutalnej przemocy — od niepamiętnych czasów istniały również pokojowe sposoby likwidowania sporów między państwami, wykształcone w długoletniej praktyce dyplomatycznej. Na konferencjach haskich w roku 1899 i 1907 zebrano i usystematyzowano prawo dotyczące pokojowego załatwiania sporów. Stąd też pierwsza konwencja haska z 1907 r. uważana jest za kodyfikację prawa dotyczącego tradycyjnych sposobów pokojowego załatwiania sporów.
Category: Bezpieczeństwo międzynarodowe
NAJCZĘSTSZY SPOSÓB
Najbardziej prostym i w praktyce najczęstszym sposobem, załatwiania sporów między państwami są rokowania bezpośrednie, czyli negocjacje. W praktyce dyplomatycznej rozróżnia się niekiedy „rozmowy” i „negocjacje”, nadając tym ostatnim znaczenie rozmów o charakterze ustalonym uprzednio w sposób formalny, podczas gdy „rozmowy” mają zazwyczaj charakter przygotowawczy bądź też obejmują wstępną wymianę poglądów. Rokowania toczyć się mogą w formie pisemnej (wymiana not) lub ustnej — na zwołanej w tym celu konferencji, w której biorą udział przedstawiciele dwóch lub więcej państw uczestniczących w sporze.
WYWIERANY WPŁYW
Niektórzy autorzy — uznając dużą rolę, jaką odgrywają rokowania w stosunkach międzynarodowych — zwracają uwagę na możliwość występowania negatywnych zjawisk przy zastosowaniu tego j środka załatwiania sporów. Nie zawsze sprzyjają one ustalaniu faktów w sposób obiektywny i bezstronny, a nawet mogą toczyć się pod presją silniejszej strony uczestniczącej w sporze, zagrażając opartym na prawie interesom państwa lub narodu. Nie pozwalają państwom trzecim na wywieranie dobroczynnego wpływu na przebieg sporu i umożliwiają wysuwanie przez jedną ze stron w sporze daleko idących bezpodstawnych żądań w oczekiwaniu, że rokowania muszą zakończyć się kompromisem i w rezultacie część tych żądań zostanie zaspokojona.
POKOJOWE ZAŁATWIENIE
Utrudniają pokojowe załatwienie niektórych kategorii sporów, zwłaszcza tych, które powstały na tle rozbieżnej interpretacji prawa, jeśli jedna ze stron zajmie nieustępliwe stanowisko. Wreszcie, trzeba pamiętać, że nie wszystkie rokowania prowadzą do załatwienia sporu i dlatego należy przywiązywać wagę do innych środków załatwiania sporów, gdy rokowania zostaną zerwane lub utkną na martwym punkcie.Innym sposobem działania są tzw. dobre usługi. Polegają one na tym, że państwo trzecie, nie uczestniczące w sporze, dąży do pogodzenia stron w ten sposób, że ułatwia im nawiązanie rokowań bezpośrednich doprowadzając niejako strony uczestniczące -w sporze do stołu obrad.
MEDIACJA
Mediacja, czyli pośrednictwo, polega również na ułatwieniu przez państwo trzecie albo przez osobę czy instytucję nie zamieszaną w spór nawiązania rokowań między stronami uczestniczącymi w sporze. Mediacja różni się od dobrych usług tym, że mediator nie tylko doprowadza strony do stołu obrad, ale również uczestniczy aktywnie w rokowaniach, formułując propozycje załatwienia danego sporu. Jeśli mediatorem jest wielkie mocarstwo, a spór toczy się między małymi państwami, mediator może narzucić rozwiązanie, a zatem w praktyce mediacja może się okazać interwencją. Następnym sposobem załatwiania sporów jest u- tworzenie komisji badań, zwanych także komisjami śledczymi.
KOMISJA BADAŃ
Ten środek stosuje się wówczas, gdy państwa różnią się w swych poglądach co do oceny stanu faktycznego (np. kto wywołał incydent graniczny lub czy obcy samolot rzeczywiście przekroczył linię graniczną). Komisja badań nie proponuje żadnego rozwiązania, ogranicza się do stwierdzenia faktu. Strony zachowują swobodę decyzji co do dalszej procedury załatwienia sporu. W praktyce jednak stwierdzenie faktu często przesądza sprawę z punktu widzenia merytorycznego, gdyż jest równoznaczne z ustaleniem odpowiedzialności. Komisje badań są zazwyczaj mieszane, składają się z przedstawicieli obu stron uczestniczących w sporze oraz z przedstawicieli państw trzecich.
POSTĘPOWANIE POJEDNAWCZE
Koncyliacja, czyli postępowanie pojednawcze, polega na przekazaniu sporu komisji (zwanej koncyliacyjną) o składzie mieszanym. Komisja ta po zbadaniu sprawy formułuje propozycje załatwienia sporu. Różnice między arbitrażem a koncyliacją są istotne. O ile orzeczenia komisji arbitrażowych (sądów rozjemczych) są dla stron wiążące, o tyle wnioski, do jakich doszła komisja koncyliacyjna, są tylko propozycjami, które strony mogą przyjąć lub odrzucić. Ponadto komisja koncyliacyjna nie ma o- bowiązku formułowania propozycji zgodnych z przepisami prawa międzynarodowego, może je bowiem oprzeć na zasadach słuszności, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności danej sprawy.
ARBITRAŻ
Arbitraż, czyli sąd rozjemczy, posiada z reguły skład mieszany, podobnie jak komisja koncyliacyjna. O ile bowiem w przeszłości arbitraż, znany już w starożytności, sprawowany był jednoosobowo (przez królów, papieży i inne osobistości), to poczynając od końca XVIII w. arbitrzy z reguły działają kolegialnie. Sąd rozjemczy składa się zatem zazwyczaj z trzech albo pięciu osób, z tym że po jednym lub po dwóch arbitrów delegują strony uczestniczące w sporze, a jedna (superarbiter) jest wybierana przez arbitrów albo też — za zgodą stron — powoływana w inny sposób (np. przez jakąś instytucję międzynarodową).Arbitraż różni się od innych omawianych sposobów załatwiania sporów z udziałem kogoś trzeciego tym, że decyzję wydają arbitrzy na podstawie obowiązujących przepisów prawa międzynarodowego i że decyzja ta jest dla stron wiążąca. Mówi się zatem zwykle o orzeczeniu lub wyroku sądu rozejmczego.
STAŁY SĄD MIĘDZYNARODOWY
Od arbitrażu należy odróżnić stały sąd międzynarodowy. Jakkolwiek zasady działania arbitrów i stałego sądu międzynarodowego są podobne, to jednak strony przekazujące spór na drogę sądową nie mają wpływu — jak w postępowaniu arbitrażowym — na wybór sędziów, którzy będą orzekać w danej sprawie, ani też na reguły postępowania, gdy z te określone są w statucie i w regulaminie sądu.Próby organizowania stałych sądów międzynarodowych są stosunkowo świeżej daty. Pierwszą z tych prób było utworzenie w 1899 r. na I konferencji haskiej Stałego Trybunału Rozjemczego. Nazwa nie odpowiada zresztą stanowi rzeczywistemu, gdyż Trybunał ten ma jedynie stałe biuro w Hadze, nie ma natomiast stałego składu sędziowskiego, a jedynie listę arbitrów. Lista ta obejmuje sto kilkadziesiąt nazwisk zgłoszonych przez poszczególne państwa. Każde państwo ma prawo wyznaczyć czterech arbitrów.